Uus Mundaard
(Heinz Bernard: Lesung am 11.04.2003 – Saarsalon)
Guuren Noowend! Nòò all den villen Redden unn Vòòadrääch in faschd eiwandfreiem Hochdeidsch soll eich och jedsd ebbes vazeelen uff Bladd. Ob Bladd, Mundard orra Muddaschbròòch, dadd is egaal, wie ma dadd nennd, die Haubdsach iss, dass mad segudds schwädsd. Muddaschbròòch, dadd iss eijendlich dea richdich Ausdrugg. De Mudda hadd uus die Schbròòch geleead, edd iss also die Schbròòch vann da Mudda, ma kann awwa ach saan, edd iss d` Mudda vann da Schbròóch. Wadd hadd dann uus Bladd medd dea Ausschdellung – 850 Jòòa Hellzwella – s´ duun? Edd iss schunn vill älla wie 850 Jòòa. Wie die easchd zwòò drei Leid sich lòò niddag´loss hann, dòò hann s` schunn die Schbròòch g`schwäddsd. S hann sich kään G´dang:gen driwwa g`mach, ob dadd jedsd deidsch orra franzeesisch, rheinfräng:gisch orra moselfränkisch orra saaländisch iss. S´ hann Hellzwellarra Bladd g´schwädsd. Unn da kannemadd glaawen, edd is kään Dorf so glään, ed hadd vòòa sich sein Schbròòch allään. Schdellen mòòl die groß Fachleid, die selbschdannanden Mundardaposchdel wie d´ Jean Louis Kiefer aus Lodringen, d´Lorrang vamm Gaau, unn dazu noch enn Luxenburja unnen Ääfela gleichzeidich neewenenanna uff d´Biin vòa, dann sääd jeeda: „Eich schwädsen moselfräng:gisch“ unn jeeda schwädsd ganz annaschd wie dea Anna, s´ schwäddsen ia Bladd vann dahemm. Wemma dann noch hinngedd unn iwwasedsd zum Beischbill d´Asderix unn d´Obelix uff „Saaländisch“ dann iss dadd da Gibbel. Die saaländisch Schroòch giffdedd ganidd. Unn die Schbròòch vamm Jaques Bistro giffdedd schunn gaanidd, sòòn Mischmasch aus Franzeesisch unn Deidsch. Uus Schbròòch harred schunn vòòam Franzeesischen unn vòòam Deidschen ginn, unn dòòdruff simmia schdolz. Wadd dea vòòan Bild vann d´Saalänna mòòld, dadd wo dann noch iwwa d´Gluddskaschden ausgeschdraald wiad, dadd gerruff kään Kuhhaud. Nòó deem simmia en Volk vann Siffan, Fressan unn Faulenzann. Wenn dann noch dea medd da Beddschkabb kimmd, dann kann eich nua saan: „Geema doch ford!“
Mia sinn fleißich unn eealich, richdraus unn luschdich unn hann d´schenschd Schbròòch vann da Weld. Se is reich an Ausdrigg, Redensaaden unn Schbrichwerdann. Ihren Uurschbrung hann die in da G´fühlsweld vann d´ Leid. S´ driggen d´ G´dang:gen, Emfindungen, Schbannungen, Awadungen, Gudmiedichkett, Tollaranz usw. aus. Uuus Schbróóch is offen unn ehrlich, gnabb unn widzich, derb unn hard, manchmóól valedsend unn b´leidijend unn sehr bildhafd. S´ is seelisch g´haldvolla wie dad Hochdeidsch. Ed:is doch aschreggend, wemma uus Kinna orra gaa uus Eng:gelkinna b´drachden, wenn s´ enn annan Ausdrugg fòòa än unn dadd selwich Word suchen. Uus Bladd is vill reicher, blasdischa, aanschaulicha unn reich ann sinnvawanden Ausdriggen. Eich greifen graad móól ään Beischbill raus, fóa dadd s´ vadeidlichen. Dóó härrema im Hochdeidschen dadd Word „schlagen“ oder „prügeln“. Uff Bladd hamma dóófóóa emm Deiwel voll sein Ausdrigg.
Hann Zween sich mool an de Kebb,
dann giffded nidd nua Gnebb.
Se dachdeln sich, nussen unn gnubben,
tuwaggen, flandern, dreschen unn tubben,
vasoolen sich, vawigsen, flubben unn gladschen,
vawalljann, vawammschan sich unn flubben unn badschen.
se vabimmsen sich, maga:jen, vameewelln,
bengeln sich, vakimmeln unn grindlich sich gewweln,
se leddan sich, vaschwaaden unn nään unn puffen,
vaha:uen, vabirschden unn gerwen sich unn gnuffen.
Se gri:in ään geschorrd, geleeffeld unn gelaadschd
gehuschd, gelangd unnen aanschdännich gefladdschd.
Se schlaan sich inn de Leiskaul, gri:in edd Greiz ausgehong:g,
se rewwedieren sich de Baggzenn unn gri: in ään gefong:g
Se schleen sich ann de Gewwel, ann de Däätz, uff de Schniss,
machen nidd lang Bohei unn Geschiss,
se gri:in ään voa de Schdia, uff de Gried, uff de Bless,
unn bolli:aren sich gejenseid:dich ia groß Fress.
Se vaglobben sich, dass se de Engel im Himmel peifen heeren,
schlaan sich durch Sunn unn Moond, unn lossen sich nidd schdeeren.
Se vabollan sich, dass se nimme heeren unn g'sinn,
draggdieren sich, dass se nimme wääsen, obb se Männjin orra Weibchin sinn.
Se robben sich ausenanna, unn aus ia Bään,
se willen sich sogaa ia Gnigg rimmdrään.
So rään wie Muuß will ääna den annan machen,
se heeren ga nimme uff medd den schregglichen Sachen.
Geld, uus Schbrooch die hadd noch Safd?
Doo schdichd inn jedem Word noch Graffd.
Uff alle Fäll muß jeda saan,
se head sich doch mannialich aan. Orra?
Allään an dem Beischbill akennen ma d´ Vielfalt, d´Dreffsichahädd und Aussachgrafd vaan uusa Mundaad.
Jeds awwa g´nuch iwwa uus Mundaad, noch enn paa Sädds iwwa uus Vòòafaaren, iwwa uus Leid. Ach dòòbei kannen ma nidd ääfach saan, „Dadd iss en Saalänna“. Den giffd edd nidd. Da Volgskaraggda wiad gebräächd durch d´ Borren, d´Landschaft, d´Ääawedd. Kimmd ääna vamm Gaau orra ausem Hochwald, dann issa gemächlich, schwääjabliidich, b´daächdich, ruuich, kimmda ausem Indusdriege-bied wo Handel unn Wandel vooaherrschen, dann issa tembramend-volla, heißbliidija, schlachferdijaunn un widszija. Die Seel unn ed G´miid sinn schdarg gebräächd durch Griejen, Hunga, Seuchen, durched Grenzland, in dem wo mia waanen. Wenned ach nóó außen hin de Anschein hódd, dass Schdreid inna Nóóbann an da Tagesord-nung wóóa, dann hadd dadd awwa seinen b´sonaren Grund: Nidd Zank un Schdreid wóóaren da Uuaschhbrung, sonnan en ald:iwwaliw wadda Schdolz unnen iwwadriewen Ehrgefiil, Rechdhawarei unn geizijes Schdrewen wóóaren die Aandriebsfeddan. Middg´fiil unn en g´sund Warmherzichkädd schdechen hinna da Derbhädd un Grobhädd
die zua Schau g´schdelld wiad. Ehrlich, aanschdännich unn fleißich sinn die B´wohna vamm Saaland. Humor, Wids unn Schbodd sinn reichlich vadreed. Vill Männa un Fraauleid hannen gudd Schniss, manchmóól sogaa enn Schniss wien Endenääasch. S´ schwäddsen medd Hänn unn Fiis. Ihr Urdääl iwwa braggdisch Lewensfróóen iss labidaa unn gundvaschidden: dea ään sääd: „ Edd iss alles vakead inng´richd uff deja Weld lóo!“, dea anna sääd ganz ääfach: „Edd muss so sinn! Edd muss Gurren un Schlächden ginn; wemma kään Faulenza unn kään Schlächden härren, dann gääf ebbes fäälen uff da Weld!“ Dea Dridd sääd: „Edd iss alles gudd so!“
Im Zeidalda vann da Induschdriallisierung is die aldinng´sessenen Bevelgarung imma mee vann Menschen aus anna deidsch Lännan durchseds wóóad. S´hórren awwa kään großen Innfluss uff d´Zuschdand vann dea B´velgarung, woll awwa uff uus Schbròòch. Ganz sauwa isse nimme. Jeds awwa nommóól z´rigg uff 850 Jóóa Hellzwella.
Hellzwella wòòa vann jeehääa en Bauanndorf. D´Bauann hann d´Toon aanginn. Richdich Großbauann, medd zwaai, drei orra ach vier Pääa, also die Pääadsbauann, merren paa Schdigga Milchvieh im Schdall, medd drei, vier Schwein jed Jòòa, medd eddlichen Wiesen unn Schdigga runnsrimm ed Dorf, harred eijendlich nidd vill ginn. Dòò wòòaren Hauschdadds, Glòosen Peeda, Linn Perra und Schorsch, Willmches Schorsch, Rabbes un Jungmanns, fòòa nua die greeschden s´nennen. Nidd graad so reich, awwa immahin noch g´nuch fòòa d´ Grooßfamilll s´annäären, wòòaren die Kuhbauann, medd zwoo, drei Kiih. Manchrääna hòdd villeichd noch en Pääad, dadd wòòa dann en Greizbaua, weila en Kuh unnen Pääad iwwa Greiz vòa d´ Waan g´schbannd had. Schbäädanaus harred dann määschdens Berchleid unn Hiddenarbeida ginn. Die kunnden medd ihrem Lohn allään ihr Famill nidd anäären. Vann dahemm aus hann s´ beim Ausenanna-machen villeichd ään, zwaai Schdigga meddgried. Dadd alles wòòa fòòa s´leewen s´wennich unn fòòa s´schderwen s´vill. S´ hórren im Schdall en Geiss, en Berchmannskuh, dadd wòòa die Kuh fòòa die aarem Leid, hinnam Haus Kanincha un Hiina un im Schweinschdall en Sau. Friija harred in faschd jedem Haus in Hellzwella ään òrra zwoo Geissen ginn. Da Ziejenzuchdvarein vann Hellzwella, merrem Kassenschdrausse aus da Gries, emm Peeda Schdrauss, an da Schbids, a wòòa iwrijens ach Vorsitzenda van da Landesfachgruppe Saarland, wòòa in ganz Deidschland b´kannd, wenn nidd sogaa in ganz Europa, unn wenn irjendwoo enn Bräämierung wòòa, dann wòòaren d´ Helzwellara Geißen imma uff den vorraschden Blädsen s´ finnen. Dòòdruff wòòaren s´ schdolz, unn s´ hòrren imma großen Wääjad druff g´leed, daß enn aanschdännija, dadd hääschd enn bräämiejada Bugg fòòa d´ Zuchd g´sorchd hadd. Ed wòòa kään leichd Ääawed, bis soon Biggchin uwem Medallienbläds g´schdann hodd. Dóó sinn hoh Aanfordarungen g´schdelld wòòad. Dea hódd sein exdra Fuuda gried, is jeden Daach geschdrijeld wóóad, ään Hóóa hadd mißden lein wie dad anna, ed Fell hóód g´glänzd wien Schbijel, wóóa weiss wie Schnee, d´ Glóówen sinn g´schnied wóód, hann missden g´naau newenanna schdeen, edd G´biss hadd misden in Ordnung sinn, a hadd missden die richdich Heeh unn ed richdich G´wichd hann, un wenn dadd alles in Ordnung wóóa, dann issa prämiad wóóad un harrach sein geld braad. Die Medaillen wóoaren de greeschd Frääd, die woon Geißenzichda hodd.
Dass die Geissen landuff, landab iwwrall b´kannd wòòaren, g´sidd ma an den villen G´schichdchen unn Annekdooden, Witzen unn Schbrichelcha. Enn paa davaan will eich och vazeelen.
Sogaa memm Glóóschda in Laudann harren Geiss ebbes s´duun.